Ceny transferowe a podatki międzynarodowe

Przepisy w zakresie cen transferowych stanowią narzędzie kontroli transakcji przebiegających pomiędzy podmiotami powiązanymi. Ich zadaniem jest ochrona równych szans rynkowych. Za podmioty powiązane uznaje się wszystkie te firmy czy organizacje, w których jeden podmiot ma znaczący wpływ na drugi. Zależność ta może mieć charakter kapitałowy (np. posiadanie minimum 25% udziałów), osobowy (np. wspólny prezes kilku podmiotów), ale też nieoficjalny (wywieranie wpływu). Aby należące do jednej grupy kapitałowej podmioty nie faworyzowały się nawzajem podczas dokonywania transakcji, muszą one udowodnić, że traktują się identycznie jak wówczas, gdyby miały do czynienia z każdym innym, niepowiązanym podmiotem. Zastosowane ceny transferowe mogą mieć wpływ na podatki podmiotów, których siedziby znajdują się w różnych krajach. Jak firmy mogą wykorzystać ceny transferowe do optymalizacji podatkowej? Co z tym wszystkim mają wspólnego tzw. raje podatkowe?

Kto tworzy regulacje prawne dla cen transferowych przy transakcjach międzynarodowych?

Ceny transferowe stały się zagadnieniem o charakterze międzynarodowym jeszcze w latach 60-tych XX w. Najpierw przyglądano się transakcjom pomiędzy podmiotami powiązanymi funkcjonującymi w obrębie jednego kraju, jednak na skutek coraz powszechniejszej strategii przerzucania obciążeń podatkowych między krajami, szybko dostrzeżono potrzebę kontrolowania transakcji zawieranych przez podmioty o strukturze międzynarodowej.

Obecnie tematem interesują się liczne międzynarodowe organizacje rządowe i pozarządowe, które od lat zajmują się tworzeniem standardów prawnych w obszarze cen transferowych.

Międzynarodowe organizacje rządowe a ceny transferowe

Rządowa organizacja międzynarodowa to związek przynajmniej trzech państw, utworzony na mocy umowy międzynarodowej. W statucie organizacji widnieje cel jej działania – to dla jego osiągnięcia państwa się zrzeszają.

Do międzynarodowych organizacji rządowych, zainteresowanych tematyką cen transferowych i tworzeniem dedykowanych im regulacji, należą m.in. ONZ, OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) czy Wspólne Forum UE ds. cen transferowych.

Organizacje te posiadają funkcje regulacyjne, pozwalające im na stanowienie norm prawnych, funkcje kontrolne umożliwiające badanie rozwiązań stosowanych przez państwa członkowskie z przyjętymi normami, jak również funkcje operacyjne, wyrażające się poprzez przygotowywanie raportów czy prowadzenie badań.

Międzynarodowe organizacja pozarządowe a ceny transferowe

NGO, czyli organizacje pozarządowe, podlegają prawu obowiązującemu w państwie, na którego terenie zostały założone. Nie posiadają podmiotowości prawnomiędzynarodowej, zatem nie mogą ustalać norm prawnych. Ich rola ogranicza się do kontroli społecznej i do wywierania nacisku zarówno na państwa, jak i na organizacje rządowe.

Do międzynarodowych organizacji pozarządowych zajmujących się zagadnieniami cen transferowych należą m.in. francuska Transfer Pricing Economists for Development czy polska Transfer Pricing Centre Association.

Kształtowanie cen w międzynarodowych grupach kapitałowych

Jeśli wszystkie podmioty działają na terenie Polski, wówczas opłacalne jest przerzucanie zysku pomiędzy podmiotami, z których jeden korzysta ze specjalnych ulg podatkowych. W przypadku transferów międzynarodowych zasada jest jeszcze prostsza: transakcja jest korzystna wówczas, gdy ma miejsce pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w krajach o różnych stawkach podatkowych. Należy jednak mieć na uwadze, że w przypadku kontroli wzięta zostanie pod uwagę nie opłacalność dla podmiotów, ale logiczne uzasadnienie dokonania transferu.

Istnieje wiele jak najbardziej zasadnych przesłanek do transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi zlokalizowanymi w różnych krajach. Istotny może się okazać terytorialny podział pracy, zgodnie z którym poszczególne etapy procesu produkcyjnego zachodzą w różnych krajach (np. z uwagi na odpowiednie warunki klimatyczne czy też istnienie w danym państwie rynku zbytu). Podmioty mogą także zastosować podział produktowy – czyli jasno określić, jaki asortyment będzie wytwarzany w każdym z nich (np. z powodu łatwiejszego dostępu do surowców). Z kolei podział funkcjonalny polega na rozmieszczeniu w różnych miejscach świata poszczególnych działów przedsiębiorstwa międzynarodowego (np. ze względu na większą dostępność specjalistów).

Dobrze uzasadniony transfer pomiędzy podmiotami powiązanymi mającymi siedzibę w różnych państwach, może zatem przełożyć się na o wiele korzystniejsze opodatkowanie firmy. Warto w tym celu zweryfikować, jakimi podatkami są obłożone produkty, usługi czy towary w każdym z krajów.

Ceny transferowe a raje podatkowe

Raj podatkowy to potoczne określenie kraju, który w polskim prawodawstwie nazywa się „krajem stosującym szkodliwą konkurencję podatkową”. W praktyce oznacza to, że dane państwo nie narzuca ani swoim obywatelom, ani inwestującym na ich terenie podmiotom, żadnych podatków, albo też są one bardzo niskie. Dotyczy to zarówno podatków dochodowych i kapitałowych, jak i majątkowych. Na czym polega szkodliwość tego rozwiązania? Oczywiście mowa tutaj nie o szkodliwości dla inwestora, ale dla gospodarki jego rodzimego kraju. Prowadzenie interesów w państwie, które nie pobiera z tego tytułu żadnych danin, jest przecież opłacalne i stanowi logiczny wybór każdego przedsiębiorcy. Kierowane tą motywacją firmy przenoszą się do rajów podatkowych, zubożając rodzimą gospodarkę i ograniczając wpływy do budżetu własnych państw.

Inicjalna lista, sporządzona przez polskie Ministerstwo Finansów, obejmuje 26 krajów oraz terytoriów zależnych, które stosują szkodliwą konkurencję podatkową. W 2020 r. doszło do niej 11 państw, których rządy nie są skłonne do podejmowania współpracy z Polską w celach podatkowych. Wśród rajów podatkowych znajdują się zarówno kraje egzotyczne (np. Barbados, Republika Nauru czy Królestwo Tonga), jak i wysoko rozwinięte państwa europejskie (np. Lichtenstein, Andora, Monako).

Nowelizacja ustawy o podatku CIT z 2021 r. nakłada obowiązek dokumentowania transakcji z podmiotami zlokalizowanymi w rajach podatkowych powyżej 2 500 000 PLN rocznie dla transakcji finansowych i powyżej 500 000 PLN dla innych transakcji. W tym przypadku prawo jest równie surowe dla podmiotów powiązanych, jak i niepowiązanych. Wszystkie firmy prowadzące transakcje z rajami podatkowymi, są zobowiązane do dokumentowania cen transferowych (ze szczegółowym uzasadnieniem gospodarczym transakcji oraz spodziewanych korzyści ekonomicznych i podatkowych), do wypełniania formularza TPR (informacja o cenach transferowych) oraz do składania oświadczenia o sporządzeniu dokumentacji cen transferowych oraz rynkowym charakterze transakcji. Dodatkowo podmioty powiązane muszą przedstawić analizę cen transferowych.

Pod lupę Urzędu Skarbowego może trafić każdy typ transakcji: import towarów i usług z rajów podatkowych, ale także eksport realizowany do nich, jak również zawarcie każdej innej transakcji (np. umowa spółki, przeniesienie wartości niematerialnych i prawnych, otrzymanie aktywów trwałych lub niematerialnych, świadczenie usług bez wynagrodzenia, udostępnienie znaku towarowego, udzielenie lub otrzymanie pożyczki, gwarancji, poręczenia, kredytu).

Kontrola transakcji międzynarodowych jest trudniejsza niż wówczas, gdy wszystkie weryfikowane podmioty działają na terenie jednego kraju. To dlatego z punktu widzenia państwa tak bardzo istotne jest, aby jak najwięcej krajów wprowadziło skuteczne regulacje dotyczące cen transferowych. Szczególnie skrupulatna kontrola w przypadku transakcji z podmiotami z rajów podatkowych nie powinna być zatem zaskoczeniem dla przedsiębiorców. Jak to zwykle bywa, jedyną gwarancją na to, by nie popaść w kłopoty, jest bezwzględne przestrzeganie prawa, ale także wybór odpowiedniej firmy doradczej, która pomoże z licznymi formalnościami dotyczącymi podmiotów powiązanych.