Obowiązki związane z cenami transferowymi dotyczą przede wszystkim transakcji realizowanych przez podmioty powiązane. Z tego względu istotnym jest, aby prawidłowo określić, jakiego rodzaju podmioty mieszczą się pod tym pojęciem. Określenie powiązań można bowiem traktować jako pierwszy element weryfikacji występowania obowiązku dokumentacyjnego cen transferowych.

Identyfikacja powiązań: wyzwania i kryteria

Identyfikacja powiązań może nastręczać trudności, w szczególności gdy mamy do czynienia z rozbudowaną strukturą w danej grupie. Należy mieć bowiem na uwadze nie tylko bezpośrednie relacje pomiędzy podmiotami, lecz również przeanalizować możliwość wystąpienia powiązań pośrednich.

Definicje podmiotów powiązanych według prawa polskiego

Od 01.01.2019 roku definicją podmiotów powiązanych, zgodnie z treścią art. 11a ustawa CIT/ art. 23m uPIT objęte są:

  1. Podmioty, z których jeden podmiot wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot, lub
  2. Podmioty, na które wywiera znaczący wpływ:
    • ten sam inny podmiot lub
    • małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia osoby fizycznej wywierającej znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot, lub

Znaczący wpływ oznacza:

posiadanie bezpośrednio lub pośrednio 25%:

  • udziałów w kapitale,
  • praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających,
  • udziałów lub praw do udziału w zyskach lub majątku lub ich ekspektatywy, w tym jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych,

faktyczną zdolność osoby fizycznej do wpływania na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej (np. decyzje obejmujące wskazywanie przez osobę fizyczną członków organów zarządzających lub nadzorujących u podatnika, podejmowanie decyzji o rezygnacji z części działalności, wprowadzeniu na rynek nowego produktu lub przejęciu pewnego zakresu działalności od podmiotu powiązanego),

powiązania rodzinne (obejmujące również przypadki transgraniczne): pozostawanie w związku małżeńskim albo występowanie pokrewieństwa lub powinowactwa do drugiego stopnia.

 

Posiadanie pośrednio udziału lub prawa oznacza sytuację, w której jeden podmiot posiada
w drugim podmiocie udział lub prawo za pośrednictwem innego podmiotu lub większej liczby podmiotów, przy czym wielkość posiadanego pośrednio udziału lub  prawa odpowiada:

1)   wielkości udziału albo prawa łączącego  dowolne dwa podmioty spośród wszystkich podmiotów uwzględnianych przy ustalaniu posiadania pośrednio udziału lub prawa – w przypadku gdy wszystkie wielkości udziałów lub praw łączących te podmioty są równe,

2)   najniższej wielkości udziału lub prawa łączącego podmioty, pomiędzy którymi wielkość posiadanego pośrednio udziału lub prawa jest ustalana – w przypadku gdy wielkość udziałów lub praw łączących te podmioty są różne,

3)   sumie wielkości posiadanych pośrednio udziałów lub praw – w przypadku gdy podmioty, pomiędzy którymi wielkość posiadanego pośrednio udziału lub prawa jest ustalana, łączy więcej niż jeden posiadany pośrednio udział lub prawo.

  1. Spółka niemająca osobowości prawnej i jej wspólnicy, lub
  2. Podatnik i jego zagraniczny zakład, a w przypadku podatkowej grupy kapitałowej – spółka kapitałową wchodzącą w jej skład i jej zagraniczny zakład, lub
  3. Tzw. „sztuczne struktury właścicielskie” – dotyczą podmiotów, pomiędzy którymi występują relacje, które nie są ustanawiane lub utrzymywane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, w tym mające na celu manipulowanie strukturą właścicielską ( w tym firmanctwo) lub tworzenie cyrkularnych struktur właścicielskich, tj. w sytuacjach, gdy na skutek powiązań pośrednich podmiot jest powiązany sam ze sobą np. podmiot A posiada udziały B, podmiot B w podmiocie C, a podmiot C w podmiocie A (jak zostało wskazane w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej podmioty, które mogłyby przerwać łańcuch powiązań to np. zagraniczne trusty i fundacje prawa prywatnego. W strukturach z tymi podmiotami beneficjent trustu / fundacji prawa prywatnego jest podmiotem niepowiązanym ze spółką operacyjną działającą pod trustem / fundacją prawa prywatnego, co w efekcie czyni beneficjenta podmiotem niepowiązanym ze spółką operacyjną).

Podmioty powiązane, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, należy podzielić na te powiązane kapitałowo, personalnie lub rodzinnie.

Powiązania kapitałowe

Wśród powiązań kapitałowych możemy wyróżnić powiązania bezpośrednie oraz pośrednie, które występują zarówno w relacjach krajowych, jak również międzynarodowych.

Posiadanie udziału w kapitale innego podmiotu, oznacza sytuację, w której jeden podmiot bezpośrednio (powiązanie bezpośrednie) lub pośrednio (powiązanie pośrednie) posiada, co najmniej 25% udziału w kapitale innego podmiotu.

Określając wielkość udziału pośredniego, przyjmuje się zasadę, że jeżeli jeden podmiot posiada w kapitale drugiego podmiotu określony udział, a ten drugi posiada taki sam udział w kapitale innego podmiotu, to pierwszy podmiot posiada udział pośredni w kapitale tego innego podmiotu w tej samej wysokości; jeżeli wartości te są różne, za wysokość udziału pośredniego przyjmuje się wartość niższą.

Przykład
Podmiot A posiada 35% udziału w podmiocie B, Podmiot B posada 15% udziału w podmiocie C to podmiot A posiada w podmiocie C pośrednio 15% udziału.

Powiązania personalne

W ramach powiązań personalnych możemy wyróżnić:

  • powiązania osobowe, wynikające z faktu, iż osoba fizyczna sprawuje funkcje właścicielskie, zarządcze lub kontrolne jednocześnie w dwóch różnych podmiotach, dodatkowo w przypadku podmiotów krajowych katalog powiązań osobowych jest rozszerzony o powiązania wynikające ze stosunków rodzinnych;
  • powiązania wynikające ze stosunku pracy, występują w przypadku transakcji pomiędzy podatnikiem a podmiotem (spółką), której właścicielem jest, bądź w której pełni funkcje zarządcze lub kontrolne, pracownik podatnika.

Ocena charakteru powiązań powinna uwzględniać relację pomiędzy podatnikami (lub osobami pełniącymi u nich funkcje zarządcze, kontrolne lub nadzorcze), która może spowodować, że jeden podatnik pozostaje w stosunku dominacji wobec drugiego, przez co ma realny wpływ na warunki transakcji zawieranych z tym podatnikiem lub też w sytuacji, gdy wspólny interes obu podatników wynikający z łącznego ich stosunku majątkowego jest na tyle istotny, że może wpływać na to, że są oni skłonni zawrzeć transakcję na warunkach, których nie ustaliliby nie pozostając w takim stosunku.

Powiązania rodzinne

Powiązania rodzinne występują pomiędzy osobami ze sobą spokrewnionymi i spowinowaconymi. Art. 11 ust. 6 uCIT oraz art. 25 ust. 6 uPIT mówią, że „Poprzez pojęcie powiązań rodzinnych (…) rozumie się małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia”. W celu prawidłowego zrozumienia tego przepisu należy wyjaśnić w jaki sposób definiowane jest pokrewieństwo lub powinowactwo drugiego stopnia w przepisach prawnych. Ustawy o podatkach dochodowych nie odnoszą się do tego problemu, dlatego należy sięgnąć do art. 617 § 1 i 2 oraz art. 618  § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Krewnymi są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, więc decydującym czynnikiem są w tym przypadku więzy krwi. Pokrewieństwo oblicza się w liniach (prostej i bocznej) oraz w stopniach. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Przy czym można wyróżnić linię wstępną i zstępną. Linia wstępna to rodzice, dziadkowie i pradziadkowie (wstępni), natomiast do linii zstępnej należą dzieci, wnuki i prawnuki (zstępni). Krewnymi w linii bocznej są osoby, które mają co najmniej jednego wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej, czyli nie pochodzą jedna od drugiej.

Stopień pokrewieństwa jest określany na podstawie liczby urodzeń, wskutek których pokrewieństwo powstało, tj. oblicza się go według liczby urodzeń od wspólnego przodka. Przykładowo syn jest krewnym pierwszego stopnia w linii prostej swoich rodziców, a wnuczka jest krewnym drugiego stopnia w linii prostej swoich dziadków. Pokrewieństwo w linii bocznej w obrębie tego samego pokolenia zawsze jest opisywane liczbą parzystą – rodzeństwo jest więc krewnymi drugiego stopnia w linii bocznej, ciocia i bratanek są krewnymi drugiego stopnia w linii bocznej, a kuzynowie są krewnymi czwartego stopnia w linii bocznej.

Powinowactwo jest stosunkiem łączącym męża lub żonę z krewnymi drugiego małżonka. Ważne jest przy tym, że trwa ono nawet pomimo ustania małżeństwa. Linie oraz stopnie powinowactwa ustala się analogicznie do linii i stopni pokrewieństwa. Przykładowo szwagier dla męża jest powinowatym drugiego stopnia w linii bocznej, a teść powinowatym pierwszego stopnia w linii prostej.

Powyższe wyjaśnienia mają znaczenie przy określaniu czy osoby pozostające ze sobą w stosunkach rodzinnych są zobligowane do przygotowania dokumentacji podatkowej w przypadku przeprowadzania wspólnych transakcji, których wartość przekracza progi  wskazane w uCIT oraz uPIT. Pokrewieństwo i powinowactwo są uznawane przez przepisy podatkowe jedynie do drugiego stopnia, dlatego np. kuzynostwo prowadzące ze sobą interesy i przeprowadzające transakcje nie będą uznani za podmioty powiązane. Podobnie będzie w przypadku dziadka i wnucząt czy wuja i bratanka.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.)
Art. 617 [Pokrewieństwo]
§ 1. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.
§ 2. Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo.
Art. 618 [Powinowactwo]
§ 1. Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.
§ 2. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Podmioty powiązane, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, należy podzielić na te powiązane kapitałowo, personalnie lub rodzinnie.

Powiązania kapitałowe

Wśród powiązań kapitałowych możemy wyróżnić powiązania bezpośrednie oraz pośrednie, które występują zarówno w relacjach krajowych, jak również międzynarodowych.

Posiadanie udziału w kapitale innego podmiotu, oznacza sytuację, w której jeden podmiot bezpośrednio (powiązanie bezpośrednie) lub pośrednio (powiązanie pośrednie) posiada, co najmniej 5% udziału w kapitale innego podmiotu.

Określając wielkość udziału pośredniego, przyjmuje się zasadę, że jeżeli jeden podmiot posiada w kapitale drugiego podmiotu określony udział, a ten drugi posiada taki sam udział w kapitale innego podmiotu, to pierwszy podmiot posiada udział pośredni w kapitale tego innego podmiotu w tej samej wysokości; jeżeli wartości te są różne, za wysokość udziału pośredniego przyjmuje się wartość niższą.

Przykład
Podmiot A posiada 35% udziału w podmiocie B, Podmiot B posada 15% udziału w podmiocie C to podmiot A posiada w podmiocie C pośrednio 15% udziału.

Powiązania personalne

W ramach powiązań personalnych możemy wyróżnić:

  • powiązania osobowe, wynikające z faktu, iż osoba fizyczna sprawuje funkcje właścicielskie, zarządcze lub kontrolne jednocześnie w dwóch różnych podmiotach, dodatkowo w przypadku podmiotów krajowych katalog powiązań osobowych jest rozszerzony o powiązania wynikające ze stosunków rodzinnych;
  • powiązania wynikające ze stosunku pracy, występują w przypadku transakcji pomiędzy podatnikiem a podmiotem (spółką), której właścicielem jest, bądź w której pełni funkcje zarządcze lub kontrolne, pracownik podatnika.

Ocena charakteru powiązań powinna uwzględniać relację pomiędzy podatnikami (lub osobami pełniącymi u nich funkcje zarządcze, kontrolne lub nadzorcze), która może spowodować, że jeden podatnik pozostaje w stosunku dominacji wobec drugiego, przez co ma realny wpływ na warunki transakcji zawieranych z tym podatnikiem lub też w sytuacji, gdy wspólny interes obu podatników wynikający z łącznego ich stosunku majątkowego jest na tyle istotny, że może wpływać na to, że są oni skłonni zawrzeć transakcję na warunkach, których nie ustaliliby nie pozostając w takim stosunku.

Powiązania rodzinne

Powiązania rodzinne występują pomiędzy osobami ze sobą spokrewnionymi i spowinowaconymi. Art. 11 ust. 6 uCIT oraz art. 25 ust. 6 uPIT mówią, że „Poprzez pojęcie powiązań rodzinnych (…) rozumie się małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia”. W celu prawidłowego zrozumienia tego przepisu należy wyjaśnić w jaki sposób definiowane jest pokrewieństwo lub powinowactwo drugiego stopnia w przepisach prawnych. Ustawy o podatkach dochodowych nie odnoszą się do tego problemu, dlatego należy sięgnąć do art. 617 § 1 i 2 oraz art. 618  § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Krewnymi są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, więc decydującym czynnikiem są w tym przypadku więzy krwi. Pokrewieństwo oblicza się w liniach (prostej i bocznej) oraz w stopniach. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Przy czym można wyróżnić linię wstępną i zstępną. Linia wstępna to rodzice, dziadkowie i pradziadkowie (wstępni), natomiast do linii zstępnej należą dzieci, wnuki i prawnuki (zstępni). Krewnymi w linii bocznej są osoby, które mają co najmniej jednego wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej, czyli nie pochodzą jedna od drugiej.

Stopień pokrewieństwa jest określany na podstawie liczby urodzeń, wskutek których pokrewieństwo powstało, tj. oblicza się go według liczby urodzeń od wspólnego przodka. Przykładowo syn jest krewnym pierwszego stopnia w linii prostej swoich rodziców, a wnuczka jest krewnym drugiego stopnia w linii prostej swoich dziadków. Pokrewieństwo w linii bocznej w obrębie tego samego pokolenia zawsze jest opisywane liczbą parzystą – rodzeństwo jest więc krewnymi drugiego stopnia w linii bocznej, ciocia i bratanek są krewnymi drugiego stopnia w linii bocznej, a kuzynowie są krewnymi czwartego stopnia w linii bocznej.

 Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.)
Art. 617 [Pokrewieństwo]
§ 1. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.
§ 2. Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo.
Art. 618 [Powinowactwo]
§ 1. Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.
§ 2. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.