Regulacje dot. cen transferowych to rozwiązanie wprowadzone na skalę międzynarodową, mające na celu uszczelniać wpływy do budżetów państw z tytułu podatków, odprowadzanych przez firmy dokonujące transakcji z podmiotami powiązanymi, zlokalizowanymi na terytoriach różnych państw. Tym samym do stosowania cen transferowych zobowiązani są przede wszystkim podatnicy incydentalnie lub cyklicznie prowadzący transakcje z firmami, z którymi łączy ich zależność kapitałowa lub osobowa. Istnieje jednak szczególny rodzaj podmiotów, w przypadku których obostrzenia w zakresie cen transferowych obowiązują nawet wówczas, gdy firmy nie są z sobą powiązane. Chodzi o przedsiębiorstwa zlokalizowane na terytorium tzw. rajów podatkowych. Czym charakteryzują się te kraje? Dlaczego są tak atrakcyjne pod kątem podatkowym? Czy wszystkie transakcje z nimi wymagają stosowania cen transferowych? Jakie obowiązki mają podatnicy, którzy decydują się na wchodzenie w relacje biznesowe z firmami z rajów podatkowych?
Czym są raje podatkowe?
Raje podatkowe, nazywane także oazami podatkowymi, to państwa, obszary administracyjne państw albo terytoria zależne, cechujące się wyjątkowo łagodnymi przepisami podatkowymi – ale nie dla własnych mieszkańców (albo nie tylko dla nich), ale przede wszystkim dla podmiotów zagranicznych. Celem skonstruowania takich przepisów jest przyciąganie zagranicznego kapitału. Raje podatkowe kuszą przedsiębiorców, którzy mogą unikać wysokich podatków w krajach macierzystych poprzez transferowanie zysków do państw należących do rajów podatkowych. Z tego też powodu oficjalna nazwa rajów podatkowych to kraje stosujące szkodliwą konkurencję podatkową.
Mechanizm korzystania z rajów podatkowych do obniżania podatków jest skomplikowany, ale wiele firm uważa, że warto podjąć ten trud. Chodzi o wytworzenie fikcyjnych kosztów działalności. Na terenie raju podatkowego firmy tworzą swoje filie lub powiązane spółki, do których następnie transferują zyski. Popularnym sposobem generowania kosztów jest np. sprzedaż licencji, praw autorskich czy znaków graficznych za ogromne sumy. Często stosowaną praktyką jest również sprzedaż półproduktów lub produktów po bardzo niskich cenach do podmiotów w raju podatkowym, które z kolei odsprzedają je dalej, już z odpowiednią marżą, płacąc jednak znacznie niższy podatek, niż trzeba by było odprowadzić w kraju, który nie jest rajem podatkowym. Szacuje się, że w rajach podatkowych ukrywa się w ten sposób ponad 32 biliony dolarów.
Przepisy dot. cen transferowych mają na celu ukrócenie takich praktyk i spowodowanie, że transakcje z rajami podatkowymi nie będą bardziej opłacalne, niż te dokonywane lokalnie.
Obowiązująca od 2020 r. lista Ministerstwa Finansów, zawiera 37 krajów i terytoriów zależnych, uznawanych za raje podatkowe. Większość z nich to wyspy na Morzu Karaibskim i na Oceanie Atlantyckim, leżące w Ameryce Północnej, a także wyspy na Pacyfiku, w Oceanii. Jednocześnie najpopularniejsze raje podatkowe znajdziemy w promieniu 3 000 km od Warszawy (np. Andora, Monako, Lichtenstein). Wśród Polskich przedsiębiorców dużym powodzeniem cieszą się również transakcje zawierane z Hongkongiem. Co ciekawe, ani jeden raj podatkowy nie znajduje się w Ameryce Południowej.
Jakie transakcje z rajami podatkowymi wymagają stosowania cen transferowych?
Aby wyeliminować różne formy uchylania się od płacenia podatków, obowiązki z zakresu cen transferowych dotyczą nie tylko podmiotów powiązanych, zlokalizowanych na terytoriach rajów podatkowych, ale wszystkich firm, które tam właśnie mają swoją siedzibę. Podobnie jak w przypadku z podmiotów powiązanych znajdujących się na obszarze krajów nie będących rajami podatkowymi, także i dla transakcji rajowych obowiązują progi dokumentacyjne, poniżej których ceny transferowe nie mają zastosowania.
Dla transakcji finansowych z podmiotami z rajów podatkowych, próg dokumentacyjny wynosi 2 500 00 PLN. Dla wszystkich pozostałych transakcji próg jest znacznie niższy – wystarczy już 500 000 PLN, aby konieczne było dokumentowanie stosowania cen transferowych.
Przekroczenie podanych limitów w danym roku podatkowym oznacza, że podatnik musi sporządzić lokalną dokumentację cen transferowych, uzasadnić transakcję wraz z warunkami, w jakich przebiegała, pod kątem jej rynkowości, jak również złożyć formularz TPR oraz stosowne oświadczenie.
Jakie obowiązki ma podatnik dokonujący transakcji rajowych?
Pierwszym z wymienionych wyżej obowiązków, wynikających z dokonywania transakcji z podmiotami zlokalizowanymi na terenie rajów podatkowych, jest zatem obowiązek dokumentacyjny. Lokalna dokumentacja cen transferowych dla transakcji z firmami z rajów podatkowych, nie różni się od tego samego typu dokumentacji w przypadku transakcji z podmiotami powiązanymi w standardowych okolicznościach – poza jednym wyjątkiem. Zamiast analizy cen transferowych, należy przygotować uzasadnienie gospodarcze transakcji. Ponadto dokumentacja musi zawierać opis podmiotu, opis samej transakcji (w tym aktywów oraz ryzyk), a także informacje finansowe o firmie.
Uzasadnienie gospodarcze transakcji obejmować musi rzetelne przedstawienie spodziewanych korzyści – zarówno ekonomicznych, jak i podatkowych. Oczywiście zarówno podmiot, dokonujący transakcji, jak i organ uprawniony do przeprowadzania kontroli, mają świadomość, jakiego typu korzyści podatkowe mogą wynikać z przeprowadzania transakcji rajowych. Może to być np. zupełny brak lub znaczne obniżenie podatku, odwleczenie w czasie terminu jego płatności, a nawet wręcz przeciwnie – powstanie lub zawyżenie straty podatkowej, wraz z nadpłatą i prawem do zwrotu podatku albo zawyżeniem tejże.
Z kolei do korzyści ekonomicznych, najczęściej czerpanych na skutek prowadzenia biznesów z podmiotami z rajów podatkowych, należą przede wszystkim wzrost rentowności i udziału w rynku, zwiększenie produktywności pracy oraz przewagi nad konkurencją, a nawet zwiększenie rozpoznawalności marki. Same te korzyści nie są oczywiście niczym nieprawidłowym lub niepożądanym – chodzi jednak o to, aby nie były one osiągane kosztem państwa.
Uzasadnienie gospodarcze transakcji z podmiotem zlokalizowanym na terenie raju podatkowego, może okazać się bardzo skomplikowanym działaniem. Należy mieć na uwadze, iż w uzasadnieniu trzeba podać dość szczegółowe informacje, celem wyjaśnienia, dlaczego to właśnie z tym podmiotem doszło do transakcji. Firmy z rajów podatkowych niechętnie udostępniają jakiekolwiek dane i nie są na ogół chętne do współpracy z organami podatkowymi. Tymczasem nierzetelne i niepełne uzasadnienie gospodarcze może zakończyć się zakwestionowaniem zasadności transakcji i wszczęciem postępowania podatkowego, a nawet nałożeniem kar.
Ostatnim z obowiązków firmy, prowadzącej biznes z podmiotami rajowymi, jest konieczność złożenia formularza TPR wraz z oświadczeniem. Dzięki formularzowi organy dokonujące kontroli, mają zyskać wiedzę dot. przedmiotu transakcji, jej wartości oraz kraju, w którym zlokalizowana jest siedziba kontrahenta.
Dlaczego transakcje z rajami podatkowymi powodują tyle problemów?
Wydawać by się mogło, że ustawodawca posuwa się w tym przypadku nieco za daleko – czy już sam fakt, że transakcja została zawarta z podmiotem niepowiązanym, nie świadczy o rynkowości transakcji? W przypadku rajów podatkowych, organy kontrolne kierują się uzasadnioną podejrzliwością. Z uwagi na bardzo liberalne przepisy podatkowe w rajach podatkowych, kraje te zachęcają przedsiębiorców do nieuczciwego postępowania.
Nie oznacza to, że każda transakcja z rajem podatkowym zostanie zakwestionowana. Przedsiębiorcy, którzy korzystają z tej możliwości, muszą jednak liczyć się z faktem, iż czeka ich kontrola.
Państwa i terytoria zaliczane do rajów podatkowych, nie bez powodu prowadzą taką właśnie politykę podatkową. Ich celem jest przyciągnięcie firm, które mogą dać się skusić wyjątkowo niskimi daninami. Zakaz dokonywania takich transakcji byłby naruszeniem zasad rynkowych. To dlatego państwa wymagające od swoich podatników stosowania cen transferowych, najczęściej rozciągają ten obowiązek również na raje podatkowe – dzięki temu współpraca biznesowa ze zlokalizowanymi tam podmiotami jest możliwa, a jednocześnie nie powoduje strat dla budżetu państwa nie będącego rajem podatkowym.
