Regulacje dot. cen transferowych stanowią sposób na zabezpieczenie interesów państwa poprzez zapobieganie niedozwolonych prawem optymalizacji podatkowych. Powszechnie ich stosowanie kojarzy się z podmiotami powiązanymi – i rzeczywiście, większość transakcji wymagających stosowania wytycznych dot. cen transferowych ma taki właśnie charakter. O jakie konkretnie transakcje chodzi i kiedy jeszcze trzeba uważać na ceny transferowe?
Transakcje z podmiotami powiązanymi kapitałowo
Za podmioty powiązane uznaje się takie, pomiędzy którymi zachodzi znacząca zależność. Zależność ta może mieć różnorodny charakter, ale najczęściej chodzi o zależność kapitałową. O zależności kapitałowej mówić można wówczas, gdy jeden podmiot posiada co najmniej 25% udziału w kapitale drugiego podmiotu. Ustawodawca narzuca w takiej sytuacji szereg obowiązków związanych ze stosowaniem cen transferowych, aby zminimalizować ryzyko dokonywania przez wymienione podmioty niedozwolonych optymalizacji podatkowych. Progi transakcyjne dla poszczególnego typu transakcji mają różną wysokość.
Transakcje z podmiotami powiązanymi osobowo
Często na współpracę decydują się podmioty powiązane osobowo. W tym przypadku za znaczący wpływ uznaje się taką sytuację, w której jeden podmiot ma co najmniej 25% prawa głosu w organach stanowiących, zarządzających lub kontrolnych drugiego podmiotu. Powszechne są również sytuacje, gdy jedna osoba fizyczna łączy funkcje w w/w organach kilku podmiotów. Podobnie jak w przypadku powiązania kapitałowego, także i w tej sytuacji zachodzi ryzyko przerzucania kosztów między firmami w celu sztucznego obniżenia zobowiązań podatkowych.
Transakcje z podmiotami powiązanymi nieformalnie
Ciekawą grupę transakcji podlegających restrykcjom dot. cen transferowych stanowią te zawierane pomiędzy podmiotami, które nie są powiązane formalnie, ale nieformalnie istnieje jednak między nimi zależność na tyle silna, że może ona mieć istotny wpływ na ustalane warunki transakcji. Przykładem są tutaj powiązania rodzinne czy przyjacielskie pomiędzy osobami zasiadającymi w organach stanowiących, zarządzających lub kontrolnych różnych firm. Tego typu powiązania bywają trudne do udowodnienia, ale w razie ich wystąpienia, transakcje między podmiotami także poddane zostaną bardziej szczegółowej kontroli.
Transakcje towarowe z podmiotami powiązanymi
Podmioty powiązane mogą przeprowadzać różnego rodzaju transakcje. Do najczęściej spotykanych należą transakcje towarowe, czyli takie, w ramach których dochodzi do sprzedaży towarów jednemu podmiotowi przez drugi. Jeśli pomiędzy podmiotami istnieje istotna zależność (np. są to spółki funkcjonujące w ramach jednej grupy kapitałowej), wówczas trzeba szczególnie zadbać o wykazanie, iż przy ustalaniu cen transferowych zachowano warunki rynkowe, bez sztucznego zaniżania lub zawyżania wartości sprzedawanych i kupowanych towarów. Dla transakcji towarowych pomiędzy podmiotami powiązanymi, próg dokumentacyjny wynosi 10 mln PLN.
Transakcje usługowe z podmiotami powiązanymi
Organy kontrolne szczególnie skrupulatnie analizują zachodzące między podmiotami powiązanymi transakcje usługowe. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest prosta: to właśnie podczas wyceniania usług najłatwiej dochodzi do dokonywania niedozwolonych optymalizacji finansowych, na skutek zawyżania i zaniżania ich wartości. Chodzi o usługi dowolnego typu: księgowe, prawne, consultingowe, informatyczne, inżynieryjne, magazynowe, transportowe itd. Podmioty powiązane, pomiędzy którymi mają miejsce transakcje usługowe, muszą zatem opracować wiarygodną i zgodną z rzeczywistością analizę cen, aby ustalić poziom cenę usług na poziomie rynkowym i uniknąć problemów ze strony Fiskusa. W przypadku transakcji usługowych próg jest znacznie niższy – wynosi 2 mln PLN, czyli 1/5 wartości transakcji towarowych objętych obowiązkiem stosowania cen transferowych.
Transakcje finansowe z podmiotami powiązanymi
Poza kupnem i sprzedażą towarów i usług, podmioty powiązane mogą również dokonywać transakcji finansowych. Chodzi przede wszystkim o udzielanie pożyczek i kredytów pomiędzy podmiotami z grupy kapitałowej. Obszarem, w którym. Fiskus może dopatrzeć się nieprawidłowości, jest oprocentowanie. Podobnie jak ceny towarów i usług, powinno być ono ustalane na warunkach rynkowych, odzwierciedlając oprocentowanie, jakie zostałoby przyjęte dla identycznych lub podobnych transakcji, gdyby te zachodziły między podmiotami niepowiązanymi. Próg dokumentacyjny tych transakcji wynosi 10 mln zł, tak jak dla transakcji towarowych.
Transakcje niematerialne i prawne z podmiotami powiązanymi
Nie wszystkie transakcje zachodzące pomiędzy podmiotami powiązanymi mają charakter materialny. Nie oznacza to jednak, że Fiskus nie będzie się nimi interesował. Również transakcje niematerialne, czyli operacje finansowe i gospodarcze, należą do grupy transakcji kontrolowanych. Może to być np. przeniesienie aktywów niematerialnych albo nawiązanie umowy o wspólnym zarządzaniu ryzykiem. Wśród świadczeń nieodpłatnych objętych obowiązkiem dokumentowania cen transferowych wymienić należy także udzielanie gwarancji i poręczeń, a także licencji na korzystanie z dóbr – tak majątkowych, jak i osobistych. Transakcje niematerialne między podmiotami powiązanymi również muszą odzwierciedlać warunki rynkowe. Próg istotności dla nich wynosi 2 mln PLN, jest zatem identyczny, jak w przypadku transakcji usługowych.
Transakcje restrukturyzacyjne i kapitałowe
Restrukturyzacja zawsze jest procesem przyciągającym szczególną uwagę organów kontrolnych. Jeśli w wyniku postępowania restrukturyzacyjnego ma dojść do istotnej zmiany relacji finansowych lub handlowych między podmiotami powiązanymi, jak również wówczas, gdy dojdzie do przeniesienia aktywów lub ryzyk pomiędzy tymi podmiotami, konieczne jest sporządzenie dokumentacji cen transferowych. Obowiązek taki powstaje wówczas, gdy na skutek reorganizacji zmiana EBIT wyniesie co najmniej 20%. Pod okiem Fiskusa znajdą się zdarzenia takie jak przejęcia, połączenia czy podziały spółek, przekazywanie udziałów, podwyższanie kapitału, konwertowanie długu na kapitał, a także wnoszenie wkładów pieniężnych i aportów.
Transakcje z podmiotami niepowiązanymi, w których pośrednio uczestniczyły podmioty powiązane
Choć ceny transferowe kojarzą się głównie z podmiotami powiązanymi, to jednak istnieją przypadki, w których uważać na nie muszą również podmioty niepowiązane. Przede wszystkim chodzi o sytuację, gdy warunki transakcji są ustalane czy wręcz narzucane np. podczas negocjacji grupowych. Podmiot centralny może wówczas brać udział w ustalaniu warunków transakcji pomiędzy jednym z podmiotów ze swojej grupy kapitałowej a podmiotem niezależnym. Transakcja zachodząca pomiędzy nimi pozornie będzie więc dotyczyć dwóch niezależnych podmiotów, ale interes podmiotu centralnego sprawia, że konieczne jest zastosowanie kontrolowanych cen transferowych, by zapewnić rynkowe warunki transakcji.
Transakcje z podmiotami mającymi siedzibę na terenie rajów podatkowych
W poszukiwaniu optymalizacji podatkowych, wiele firm zwraca się w kierunku obszarów geograficznych charakteryzujących się wyjątkowo liberalną polityką podatkową, zwłaszcza dla firm z obcym kapitałem. Takie kraje i terytoria zależne nazywane są rajami podatkowymi. Nawiązywanie stosunków gospodarczych z podmiotami mającymi tam swoje siedziby nie jest nielegalne, ale podlega bardzo skrupulatnej kontroli. Dokumentację cen transferowych trzeba sporządzić, gdy roczna wartość transakcji z podmiotem rajowym wyniesie co najmniej 2,5 mln PLN dla transakcji finansowych lub 0,5 mln PLN dla transakcji niefinansowych.
Transakcje z niektórymi osobami fizycznymi
Nawet niektóre transakcje z osobami fizycznymi wymagają dokumentowania cen transferowych. Dotyczy to sytuacji, gdy podmiot przeprowadza transakcję np. z prezesem własnego zarządu czy ze swoim prokurentem, a zatem z osobą mającą bezpośredni wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
Zagadnienie cen transferowych jest skomplikowane i niejednokrotnie nastręcza wielu problemów nie tylko księgowym i dyrektorom finansowym. Ponieważ konsekwencje błędów w tej materii mogą być bardzo kosztowne, warto skorzystać ze wsparcia profesjonalnego podmiotu, oferującego m.in. audyty, szkolenia czy przygotowanie wewnętrznych procedur i polityk.
